Feiten en fabels over zon, zonnebank en zonnebrand

Op dit moment krijgt één op de vijf mensen in Nederland voor zijn tachtigste huidkanker, zo blijkt uit de cijfers van de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie (NVDV). Ten opzichte van 25 jaar geleden is dat een groei van 400 procent. En het einde is nog lang niet in zicht. Het is tijd dat we ons bewust worden van de gevaren die zonnebaden en -banken met zich meebrengen.

We vroegen Vigfús Sigurdsson, dermatoloog aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht, en Germaine Relyveld, dermatoloog aan het Antoni van Leeuwenhoek, om ons wegwijs te maken in de wereld van DNA-schade, pigment en uv-straling aan de hand van zeventien stellingen.

Stelling 1: 'Zonnebanken voordat je op vakantie gaat, helpt tegen verbranding.'

Dat kun je best doen, maar eenmaal op Santorini zul je er niet veel profijt van hebben. 'Zonnebanklampen stralen voornamelijk uv-A-straling uit, daardoor word je bruid. Het klopt dat een kleurtje bescherming biedt tegen de zon, maar daarvoor is huidverdikking veel effectiever. En die bouw je op met uv-B-straling,' legt Sigurdsson uit.

Ook Relyveld is het niet met de stelling eens. 'Zonnebankbruin is vergelijkbaar met factor 4, je kunt er vier keer zo lang mee in de zon blijven. Dat is niet lang genoeg om verbranding uit te sluiten, zeker niet als je een licht huidtype hebt.'

Stelling 2: 'Soms onder de zonnebank gaan, is beter dan het hele jaar op het strand liggen.'

Hoewel er een kern van waarheid in zit, zou Sigurdsson het nooit adviseren als een manier om huidkanker te voorkomen. 'Het gaat om een hoeveelheid uv-straling die je huid te verduren krijgt. Veel zonlicht is niet goed voor je, wat de bron ook is. En in de praktijk zien we vaak dat mensen én zonnebanken én natuurlijk zonlicht opzoeken. Volgens Relyveld is het allebei even slecht. 'Je hoeft niet maandenlang te zonnebanken om huidkanker te krijgen. Eén keer goed verbranden is voldoende.'

Uit onderzoek blijkt dat steeds meer jonge mensen melanomen ontwikkelen, en dat daar vaak een periode van zonnebanken aan vooraf is gegaan. 'Niemand weet precies bij hoeveel keer per jaar je "veilig" zit, omdat elk huidtype anders reageert. Mijn advies: doe maar gewoon niet, dat zonnebanken, dan loop je het minste risico,' aldus Relyveld.

Stelling 3: 'Met factor 50 word ik niet bruin.'

Kort door de bocht: ja. Factor 50 houdt zo goed als alle uv-staling buiten de deur. 'Daarvoor moet je wel aan bepaalde eisen voldoen,' zegt Relyveld. 'Elke twee uur smeren, bijvoorbeeld. En dik genoeg. Dat doet bijna niemand. Als je geluk hebt, smeer je voldoende om niet te verbranden. Maar je zult altijd wel iets van een kleurtje krijgen.'

Hetzelfde geldt voor de aanmaak van vitamine D, wat door een hoge factor grotendeels wordt verhinderd. Gelukkige heb je voor een goede voorraad maar weinig zonlicht nodig. 'Het is voldoende om op een zomerse dag twintig minuten met blote armen en onbedekt gezicht in de zon te lopen,' zegt Sigurdsson. En anders kun je altijd nog supplementen nemen. Relyveld: 'Ik zou nooit zeggen: smeer niet, want je hebt vitamine D nodig. Zonder bescherming loop je risico om te verbranden. Die schade kun je niet ongedaan maken. Vitamine D kun je ook slikken, daar heb je niet per se zonlicht voor nodig.'

Stelling 4: 'Zonnebrandcrème van vorig jaar werkt niet meer.'

Helaas, het zonnebrandkerkhof dat je in de loop der jaren hebt verzameld, is van weinig nut. De plakkerige souvenirs van je vakantie in Thailand kunnen alsnog de prullenbak in als ze ouder zijn dan een jaar. 'En doe wat op de verpakking staat: koel en donker bewaren,' waarschuwt Relyveld.

Stelling 5: 'Ik heb een donkere huid, dus ik hoef me niet zo nodig in te smeren.'

Relyveld: 'Je hebt aan de zon een minder grote vijand dan je buurman met rood haar, blauwe ogen en sproeten. Het gevaar is echter niet volledig geweken.' Volgens Sigurdsson is ook hier huidverdikking erg belangrijk. 'Kleur geeft enige bescherming, maar het maakt je niet immuun voor verbranding. Zeker in het voorjaar, als de huid nog niet veel zonlicht heeft gezien.'

Stelling 6: 'Op bewolkte dagen hoef je niet te smeren.'

Fout. Op bewolkte dagen is zonnebrandcrème minder nodig. De zon straalt gewoon dwars door de wolken heen, al geldt dat in mindere mate voor bijvoorbeeld onweerbewolking. 'Hoewel er op een bewolkte dag minder zonlicht is, moet je altijd blijven smeren. Het kan ineens opklaren. Dan heb je niet gesmeerd en verbrand je alsnog,' zegt Sigurdsson.

Stelling 7: 'Als ik eenmaal een kleurtje heb opgebouwd, hoef ik niet meer zo vaak te smeren.'

Helaas is Relyveld ook nu onverbiddelijk: 'Door de kleur die je hebt opgebouwd, zit er meer pigment in je huid. Dat absorbeert een deel van het zonlicht, maar niet alles. Dus smeren is nog steeds belangrijk.' Sigurdsson is het met haar eens: 'Kleur zegt ook niet alles. Zo zijn er mensen die minder makkelijk bruin worden, maar wel gewenning hebben opgebouwd. In theorie is hun kans op verbranding net zo laag als die van een gebruind persoon.'

Stelling 8: 'In de schaduw kan ik niet verbranden.'

Ook als je "veilig" vanonder je parasol het laatste seizoen van je favoriete serie ligt te bingewatchen, heb je later op de dag kans op een kreeftkleurig spiegelbeeld. 'Beschutting van een parasol is vergelijkbaar met factor 2,' zegt Sigurdsson. 'Als je je bedenkt dat de meeste mensen met factor 15 smeren, stelt dat niets voor.' Ook in de zee ben je niet veilig: 'Tijdens het duiken en snorkelen kun je evengoed verbranden. De uv-straling is onder water iets minder sterk, maar lang niet zo zwak als je denkt.'

Stelling 9: 'Om bruin te worden moet ik eerst een keer goed verbranden.'

'Een bruine kleur werkt als een soort verdedigingsmechanisme. Je huid wordt als het ware "aangevallen" door de zon en reageert daarop door je pigment aan het werk te zetten,' legt Sigurdsson uit. 'Hoe meer straling er binnenkomt, hoe harder je je cellen stimuleert om bruin te gaan produceren. Maar dan ligt overdosering, en deus verbranding, al snel op de loer.' Relyveld voegt daaraan toe dat verbranden juist averechts werkt. 'Dan krijg je blaren, of ga je vervellen en ben je weer terug bij af.'

Stelling 10: 'De zon is alleen schadelijk als ik verbrand.'

Zonaanbidders, verenigt u en knoop het volgende in uw oren: alléén niet verbranden is niet voldoende. 'Hoewel verbranding, zeker op jonge leeftijd, erg slecht is voor de huid, vergroot ook chronische blootstelling aan de son an sich het risico op huidkanker,' zegt Sigurdsson.